یلدا مبارک

چله بزرگ

Shabe Yalda, an important event in Iran for last 5000 years

Shabe Yalda is known as the night of light, sun and purity

 December 21 is Yalda Night (Shabe Yalda) - the last night of autumn - an important event in the Iranian calendar.

This night is one of the most important historical traditions in Iran for the last 5,000 years and is celebrated in the region. Yalda is known as the night of light, sun and purity.

Yalda is actually the longest night of the year, and from next day the days lengthen and the nights shorten. In ancient times, the Iranians knew this as a victory of light over darkness.

On Yalda night, families gather at their parents ‘or grandparents’ house and eat special meals, fruits, snacks prepared for the night, read poems by Hafiz and

Nizami Ganjavi.

Fruits such as pistachios, almonds, walnuts and dried fruits, watermelon,

pomegranate and special nuts are on the table on Yalda night. The night is a good opportunity for Iranians to come together with family and friends, renew friendships and strengthen ties.

Many holidays in Iranian history have been part of their culture, and these holidays have been a symbol of their harmony with nature and their connection with others. In Iranian culture, human and happiness coexist, and the book Shahnameh emphasises that if there is no happiness, wisdom will be weak.

The national unity of Iranians is strengthened by these holidays. The field of Iranian civilisation is not one people and one language, and they are all interconnected. It has brought many messages, and these messages are passed down from generation to generation through Hafiz reading, Shahnameh reading, music and so on.

God is the basis of Iranian festivals and is worshiped everywhere. Iranian’s ancestors realised that the first night of winter is the longest night. Iranians are proud to provide valuable services to the human being by discovering the oldest and most accurate calendar and using the shapes of the planets.

The influence of Yalda customs on other peoples and cultures can be seen in historical books. Abu Rayhan al-Biruni is quoted as saying that the first year in the Sistani calendar is from December and the beginning of winter. The next day is the day of the sun, and now the first Christian day is Sunday (Sunday means the day of the sun).

Note that sometimes when we see cultural manifestations, we call it culture, for example, Novruz, or tangible and intangible heritage. However, culture is an abstract and formless issue. The tradition of Yalda is a cultural manifestation.

There are many Customs and traditions for yalda festival some are common in all part of Iran such as table of fruits and dried fruits watermelon and pomegranate  and some are special in each regions for example in khorasan one of the attractive ceremony was and still is preparing Kafbikh a kind of traditional Iranian sweet is made in Khorasan, specially in the cities of Gonabad and Birjand. This is made for Yalda.  After dinner the older individuals entertain the others by telling them tales and anecdotes. Another favorite and prevalent pastime of the night of Chelleh is fāl-e Ḥāfeẓ, which is divination using the Dīvān of Hafez (i.e. bibliomancy). It is believed that one should not divine by the Dīvān of Hafez more than three times, however, or the poet may get angry.

What are the features of Yalda? What are Yalda’s messages to humanity? Throughout its long history, Iran has faced many wars, earthquakes, social and economic problems and instability.

But in spite of all these disasters, we are witnessing cultural sustainability and have maintained that hope. In Yalda, we pay attention to the light and sunrise on the longest and darkest nights, and this prevents a cultural break. We do not mourn in Yalda, but celebrate, that is, we pay attention to the attribute of the mirror, and this is a kind of self-knowledge. Yalda is a source of hope in Iranian society.

In other words, Yalda’s symbols, such as divination, pomegranate eating, reciting Persian poetries, being together, etc. has an inner meaning.

It should be noted that Yalda is connected not only with the geography of modern Iran, but also with the places of culture of Iranian civilisation. At present, this tradition is recognised and celebrated in Azerbaijan, Uzbekistan, Turkmenistan, Pakistan, Afghanistan and other countries.

  https://nation.com.pk/22-Dec-2021/shabe-yalda-an-important-event-in-iran-for-last-5000-years

ヤルダーまたはシャベヤルダー(ペルシア語: شب یلدا‎)とは、イランまたはタジキスタン、アフガニスタン、アゼルバイジャン、トルクメニスタンなどペルシアの文化を持つ国々で祝われる1年で1番長い夜のこと[1][2]。日本でいう冬至にあたる。ヤルダー自体は誕生という意味。ペルシア語で「チェッレ」(ペルシア語: چله‎)又は「シャベ・チェッレ」(ペルシア語: شب چله‎)とも呼ばれる。

 古代ペルシア人はヤルダーの次の日から太陽が活力を取り戻し、それを受けて神の慈悲が増すと考えていた。そのため秋の最後の日、冬の最初の日を「誕生の夜」または「太陽の誕生の日」と呼び、それを盛大に祝った。そのため、ペルシアのカレンダーで冬の最初の月をデイ(ペルシア語: دی‎)と呼び、太陽の誕生としていた。デイはパハラビ語で、アヴェスターからきており、神を意味する。デイはペルシアの古いカレンダーで宗教的な正月であり、ミトラ教(英語: Mithraic mysteries)からキリスト教にも入り、西暦で1月1日が冬にあるのもこのことからきている。

太陽はゾロアスター教で神のシンボルであり、ペルシアの文化で最も大切なエレメントである。ペルシア人（イラン人）は数百年前からこの日を祝ってきた。

 

*******

قدیم ثقافتی تہوار ’’شب یلدا‘‘

 

شب یلدا قدیم ثقافتی تہوار دے نال نال صلہ رحمی جہے اسلامی حکم دی تعمیل وی اے

تحریرو تحقیق : شبیر احمد شگری

21 دسمبر نوں سال دی لمبی ترین رات ہُندی اے جنہوں شب یلدا کہیا جاندا اے۔ شب یلدا دے نال ای ذہن وچ لمبی رات دی قصہ کہانی، دوستاں تے خاندان دے تعلق جوڑن دا منظر ذہن وچ آندا اے۔ یلدہ دی رات یا چلہ دی رات ایران دی قدیم ترین تقریبات وچوں اک اے۔ کئی اقوام شب یلدا مناندیاں نیں پر ایران وچ ایہنوں اک خوبصورت ثقافتی تہوار دے طور تے منایا جاندا اے۔ ایہہ رات لمبی ترین راتاں وچوں اک اے تے ایس رات دے بعد دن وددھدا جائے گا تے راتاں نکیاں ہوندیاں جان گیاں۔ شب یلدا جنہوں شب چلہ وی کہیا جاندا اے ایران دے توسط نال رومیاں وچ وی رواج پا گئی تے رومی ایہنوں جشن ساتورن دے ناں توں مناندے نیں۔

ایران تے ایس دے قرب و جوار دے ہم ثقافت ملکاں وچ موسم خزاں دی آخری رات تے موسم سرما دے شروع ہون نوں شب یلدا یا شب چلہ کہندے نیں ایس رات ایران وچ ثقافتی تے قدیم رسم و رواج دے مطابق خاندان دے نکے بندے اپنے وڈیاں تے بزرگاں دے گھر جاندے نیں تے بزرگ حضرات حافظ دے شعر پڑھدے نیں تے قصے کہانیاں سناندے نیں۔ مہماناں دی تواضع خشک میویاں، انار، تربوز تے دُوجے میویاں نال کیتی جاندی اے تے ایسے دے نال نال اوہ نویں نویلی دُلہن تے داماد دے رشتہ دار اک دُوجے نوں تحفے تحائف وی دیندے نیں۔ ایس طرح ایران وچ ایس تہوار نوں خوبصورتی نال منایا جاندا اے۔ ایرانی عوام ہر سال موسم خزاں دی آخری تے لمبی ترین رات نوں شب یلدا دا تہوار مناندے نیں۔ یلدا تہوار دا سب توں اہم مقصد خانداناں تے دوستی نوں اہمیت دینا اے، ایران وچ رائج شمسی کیلینڈر دے مطابق 30 آذریا 21 دسمبر نوں ایرانی عوام سردیاں دی آمد اُتے یلدا نامی تہوار مناندے نیں جس دن نوں تاریکیاں دے مقابلے وچ روشنی دی فتح دا تہوار قرار دتا جاندا اے۔ ایران دے علاوہ وسطی ایشیائی ملک بشمول افغانستان، پاکستان ، ازبکستان، ترکمانستان، آذربائیجان تے آرمینیا وچ وَسن والے لوک موسم سرما دی سب توں لمبی رات 21 دسمبر نوں مناندے نیں۔ دنیا بھر وچ وسن والے ایرانی تے دُوجی قوماں شب یلدا بوہت جوش و جذبے نال مناندیاں نیں جس دی جڑاں سانوں فارسی تہذیب وچ زیادہ نظر آندیاں نیں۔ ایس موقعے اُتے خاندان دے سب ای بندے، گھرانے دے سب توں بزرگ بندے جویں دادا، دادی، یا نانا، نانی دے گھر جمع ہوندے نیں تے رات دا بیشتر حصہ گل بات، ماضی دیاں چنگیاں یاداں دے قصیاں تے بیت بازی وغیرہ وچ بسر کردے نیں۔ ایران وچ بزرگاں تے خانداناں دے وڈیاں نوں بہت عزت دتی جاندی اے کیوں جے ایرانی تہذیب وچ عمر نوں عقل دے نال ملایا جاندا اے۔ ایس طرح صلہ رحمی دے اسلامی حکم دی بڑی خوبصورتی نال تعمیل وی کیتی جاندی اے۔ یلدا تہوار اُتے خانداناں دے وڈے تے بزرگ میزبان دے فرائض انجام دیندے نیں ایسے لئی بچے تے نوجوان ایس رات نوں منان اپنے وڈیاں دے گھراں وچ جاندے نیں۔ ایس موقعے اُتے خاندان دے بزرگ گلستان سعدی، دیوان حافظ تے فردوسی دے شاہنامہ توں کہانیاں وی پڑھ کے سناندے نیں… ایرانی خاندان یلدا دی رات وچ مزے دار کھانا، ہر قسم دے پھل تے زیادہ عام طور تے تربوز تے انار، خشک تے گری دار میوہ جات، پستہ، اخروٹ تے موسمی‌پھل کھاندے نیں۔

خراسانی ادب وچ لفظ یلدہ بوہت گھٹ استعمال ہوندا اے پر سارے تاریخی ادوار وچ جتھوں تیکر زبانی تے تحریری دستاویزات دا تعلق اے، ایس رات نوں چراغانی چلہ رات یا چراغ رات وی کہیا جاندا سی، پرانے زمانے وچ چونکہ ہر جماعت رات دے کھانے لئی چراغ لے جاندی سی تے روشنیاں دی کثرت دی وجہ نال 40 چراغاں دا محاورہ وی استعمال ہُندا سی جیہڑا کثرت دی علامت اے۔

اک مٹھائی’’کف یا کفبی‘‘ دی تیاری جغرافیائی علاقے غوثستان تے قدیم خراسان وچ شب چیلہ دے ضروری تے واجب عکساں وچو ں اے۔ ایہہ اک روایتی پیسٹری یا شربت اے۔ خراسان رضوی تے جنوبی خراسان صوبیاں وچ شب چہلم دی خصوصی رسومات وچوں اک’’تالیاں وجان‘‘ دی تقریب دا انعقاد کیتا جا رہیا اے۔ ایس تقریب وچ ’’چوبک‘‘ نامی‌پودے دی جڑ جیہڑی ایس زمین وچ ’’بیخ‘‘ دے ناں توں مشہور اے نوں پانی وچ بھگو کے کئی وار ابالن دے بعد مٹی دے اک وڈے برتن وچ پایا جاندا اے جنہوں ’’تغار‘‘ کہیا جاندا اے۔ خاندان دے مرد تے نوجوان انار دی پتلی چھڑیاں دے اک گچھے دے نال مائع نوں گھنٹہ گھنٹہ تیکر ملا کے سخت جھگ بناندے نیں تے ایہنوں ٹھنڈے وچ کرنا چاہیدا اے تاکہ مائع جھگ بن جائے تے فیر سخت ہو جائے۔ آخر وچ تار شدہ جھگ نوں جوس یا چینی وچ ملایا جاندا اے تے اخروٹ تے پستے دی گٹھلی نال گارنش کرن دے بعد ایہنوں مہماناں دی تفریح لئی لیا جاندا اے۔ دریں اثناء نوجواناں دے اک گروپ نوں جھگ مٹھا کرن توں پہلے اک دُوجے اُتے سٹن تے جھگ نوں اک دوجے دے سراں تے چہریاں اُتے رگڑ کے مہماناں دی خوشی تے مسرت وچ وادھا کرن دی اجازت اے۔

چیلہ دی تقریبات دے دوران شادیاں دے انعقاد دی سب توں اہم روایت، تن دن تیکر جاری رہندی سی جس وچ مرداں دے عوامی حمام وچ دُولہا تے خواتین دے حمام وچ دلہن نوں اک شاندار تقریب دے دوران نوان لئی لے جایا جاندا سی تے نویں لباس دے آخر وچ دولہا تے دلہن تے ایہناں دے قریبی رشتہ داراں نوں پوایا جاندا ایہہ تقریب بعض اوقات فجر تیکر جاری رہندی اے۔

خونچہ ، خراسان وچ شب چیلہ دی روایات وچوں اک اے۔ اک وڈی ٹرے نوں خونچہ کہیا جاندا سی جس وچ دولہا تے دلہن دے تحفے لے جاندے سن۔ دولہے دے رشتہ دار عموماً تحفے تے نذرانے جویں سردیاں دے کپڑے تے جُتے تے دیگر تحفے دلہن دے والد دے گھر لیاندے نیں تے رات دے کھانے وچ ایہناں دے مہمان ہوندے نیں۔ اوہ بدلے وچ دولہے نوں تحفے وی دیندے نیں۔

اک ہور ایرانی تہوار چیلہ تموز اے، جو کہ موسم سرما وچ چیلہ دی تصویر اے، تے ایہہ سال دا لمبا ترین دن اے، جیہڑا ہن وی جنوبی خراسان وچ منایا جاندا اے۔

اصفہان دے شہر دہاقان وچ ایران دے دیگر علاقیاں وانگوں خاندان تے رشتہ دار اپنے دادا دادی دے گھر جاندے نیں تے اک کرسی دے دوالے جمع ہوندے نیں، بزرگ وی مہماناں دی تواضع گری دار میوے تے میوہ جات نال کردا اے تے اوہ رات گئے تیکر بیٹھ دے نیں تے کدی سویر تیکر شاہنامہ تے دیوان حافظ وی پڑھدے نیں۔ وڈی عمر دے لوک کہانیاں یا یاداں سناندے نیں۔

آذربائیجان دے شمالی علاقے وچ، ایس رات نوبیاہتا جوڑے یا منگیتر دے گھر سجایا ہویا سامان گھلن دا رواج اے۔ آذر بائیجان دے لوک اپنی ٹرے اُتے تربوز سجاندے نیں تے ایہناں دے دوالے لال اسکارف پاندے نیں جد کہ شمال دے لوک اک وڈی مچھلی نوں سجا کے دلہن دے گھر لے جاندے نیں۔ ایران دے دیگر پہاڑی علاقیاں وانگوں کردستان وچ وی ایس رسم دی اک قدیم تاریخ اے جنہوں ایس دے پرانے ناں توں ’’شوچلہ‘‘ کہیا جاندا اے تے صوبہ کردستان دے دارالحکومت سنندج وچ اکثر گھراں وچ لمبے عرصے توں میٹھا کھانا تے سنگک روٹی تیار کیتی جاندی اے۔ بوشہر صوبے دے لوک وی دوجے ایرانیاں وانگوں اپنے بزرگاں دے گھر جا کے ایس قدیم رسم نوں ادا کردے نیں۔ بوشہر وچ یلدہ دی رات نوں تربوز وڈے پیمانے اُتے استعمال کیتا جاندا اے۔

صوبہ گلستان وچ یلدہ دی رات بوہت اہم تے پسندیدہ اے۔ ایس رات سارے لوک دادا دادی دے گھر جاندے نیں تے کرسی اُتے بہہ کے حافظ تے فردوسی پڑھدے نیں تے ناشتہ تے پھل کھاندے نیں خاص طور تے باغیچے تے جنگل دے پھل جہے تربوز، انار ، لیمن گراس، لیموں، اوہ مٹھائیاں بناندے نیں تے کھاندے پیندے تے بزرگاں دی گل بات تے کہانیاں سن کے رات نوں سویر کر دیندے نیں تے یقین کردے نیں کہ یلدہ دے بعد دی سویر ہنیرے اُتے سورج دی فتح دا دن اے۔

اہل شیراز دا دستر خوان نوروز دے دستر خوان وانگوں رنگین اے۔ لیموں تے تربوز ٹھنڈے مزاج لئی دستیاب نیں تے کھجور تے تربوز گرم مزاج لئی دستیاب نیں۔ حافظ پڑھنا شیرازیاں لئی ایس رات دی تقریب دا اک لازمی حصہ اے۔

ہمدان دے لوک ایہنوں خوش قسمتی کہندے نیں گلپائیگان وچ ایہہ رات منائی جاندی اے ہر کوئی کمرے دے آل دوالے بیٹھا اے تے اک بڈھی عورت بار بار شعر پڑھ رہی اے۔ ہر نظم دے اختتام دے بعد نکی بچیاں سوئی نوں اک ای ٹوٹے وچ کٹ دیندیاں نیں تے مہمان بڈھی عورت دیاں نظماں نوں اپنا شگون سمجھدے نیں۔ دولہا دے گھر والیاں ولوں منگنی کرن والی کُڑی نوں پھل تے ناشتہ وی لے جایا جاندا اے تے ایہہ اک پرانی روایت اے۔ ا ردبیل وچ اہل خانہ یلدہ دی رات اکٹھے ہوندے نیں تے رات گئے تیکر اکٹھے رات لنگھاندے نیں۔ تربوز، انار، نارنگی، بیج، مچھلی دا پیلاف، کھانیاں وچ شامل نیں جیہڑا صوبہ اردبیل وچ مقبول نیں۔ یلدا دی رات، نوبیاہتا جوڑے لئی خربوزے سجائے جاندے نیں تے دولہے دے خاندان ولوں دیگر تحفیاں دے نال گھلے جاندے نیں۔

گیلان وچ تربوز ضرور فراہم کیتا جاندا اے تے خیال کیتا جاندا اے کہ جو وی رات نوں تربوز کھائے گا ایہنوں گرمیاں وچ پیاس نہیں لگے گی تے سردیاں وچ سردی نہیں لگے گی۔ اک ہور کھانا’’آوکونو‘‘ اے جیہڑا ایس خطے وچ یلدہ دی رات نوں مقبول اے تے ایہنوں اک خاص طریقے نال تیار کیتا جاندا اے۔

پرانے مذہب دے مطابق خوزستان دے لوک افسانوی قارون دے استقبال لئی صبح تیکر انتظار کردے رہندے کہ قارون غریب خانداناں لئی لکڑی توڑن والے کپڑیاں وچ لکڑی دے ٹوٹے لیائے۔ ایہہ چھڑیاں سونے وچ بدل جان گیاں تے خاندان لئی دولت، برکت تے برکت لیان گیاں۔

صوبہ قزوین دے لوک وی بزرگاں دے گھر جا کے ایس قدیم رسم نوں مناندے نیں۔ مختلف قسم دے خشک تے گِلے میوہ جات تے لال پھل تے دیگر کھانیاں نوں نال لیانا برکت اے۔ خاص طور تے جدوں دادیاں نوں ناشتہ لیان وچ دیر ہوندی اے نکے لوک اک خاص نظم کہندے نیں، قزوین دے اکثر لوک سبزیاں کھا کے، تمباکو نوشی والی مچھلی دے نال پیلاف تے فیر تربوز، انار،مختلف ناشتے جویں کشمش، اخروٹ، بیج، غذائیت نال بھرپور میوے تے خشک انجیر کھا کے اپنی رات نوں سردیاں دی پہلی سویر نال جوڑدے نیں۔ قزوینی دادی دے مطابق جے ایس رات بارش ہوئی تے بارش ہوئے گی۔ جے لحاف توں روئی نکل جائے تے برف پیندی اے تے جے ایس دا موتی دا ہار ٹُٹ جائے تے اولے پین گے۔ اک ہور یلدہ رات، دا رواج ایہہ وے کہ دولہا دلہن نوں موسم دے تحفے دے طور تے’’خنچے چیلے‘‘ گھلدا اے۔ ایس گلدستے وچ کپڑے، زیورات، گنے تے ست قسم دے پھل جویں ناشپاتی، تربوز، خربوزہ، سیب خصوصی سجاوٹ دے نال دلہن نوں گھلی جاندی اے۔

شب چیلہ پر لرستان تے لکستان دے لوکاں وچ خاس رسم و رواج اے تے ایہنوں شوچلہ کہیا جاندا اے۔ اکٹھے ہونا، رشتہ داراں دی عیادت کرنا، حافظ دی فال کڈنا، ایس رات لئی خاص کھانا پکانا تے گندم نوں رس وچ بھگو کے ہلدی تے نمک ملا کے ساگوان اُتے بھُنیا جاندا اے تے ایس وچ بادام، اخروت، کشمکش، کالے بیج پا کے کھادا جاندا اے۔ لرستان تے لکستان وچ شب چیلہ اُتے نوجوان اپنے گوانڈھی دی چھت اُتے جاندے نیں تے اپنی شالاں وچھا کے اُچی آواز وچ شعر پڑھدے نیں تے گوانڈھی گری دار میوے، مٹھائیاں، پھل تے ایہناں دیاں شالاں وچ پاندے نیں۔ لوک گندم، تل تے اخروٹ دا استعمال کردے ہوئے خصوصی اسنیکس وی تیار کردے نیں تے جدوں گھر والے اکٹھے ہوندے نیں تے ایہناں دا استعمال کردے نیں۔ لورستان وچ یلدانوںیال+داتوں مرکب سمجھیا جاندا اے یال دا مطلب عظیم تے ہیرو تے دا ،دا مطلب ماں اے۔

“یلدہ” سریانی لفظ “پیدائش” توں ماخوذ اے جس دا مطلب اے پیدائش۔ ابو ریحان البیرونی نے ایس جشن نوں’’میلاد اکب‘‘ کہیا اے ۔’’یلدہ رات‘‘،جنہوں قدیم ایران وچ مقدس راتاں وچوں اک سمجھیا جاندا سی سرکاری طور تے دارااول دے زمانے وچ 502 قبل مسیح توں قدیم ایرانیاں دے کیلینڈر وچ سرکاری طور تے داخل ہویا۔ ایہہ اک پرانی روایت اے ، پرانے زمانے دے لوک، جنہاں دی زندگی دی بنیاد زراعت سی تے جیہڑے سال بھر موسماں تے قدرتی تضادات دے لنگھن دے عادی سن، اوہ سورج دی گردش تے موسماں دی تبدیلی دے نال اپنے کم تے سرگرمیاں دا تجربہ کردے سن۔ اوہناں نے ویکھیا کہ کجھ دناں تے موسماں وچ دن بوہت لمبے ہوندے نیں تے ایس دے نتیجے وچ ایہناں دناں وچ اوہ زیادہ سورج دی روشنی دا استعمال کر سکدے سن۔ ایہہ عقیدہ پیدا ہویا کہ سورج دی روشنی چمک نیکی تے معاہدے دی علامت اے تے ایہہ کہ اوہ رات دی تاریکی نال لڑ رہے نیں۔ پرانے لوکاں، بشمول آریائی، ہندوستان تے ایران نال تعلق رکھن والے، ہند، یورپی باشندیاں نے پایا کہ مختصر ترین دن خزاں دا آخری دن تے سردیاں دی پہلی رات اے تے ایس دے فوراً بعد دن ہولی ہولی لمبے تے راتاں نکیاں ہون لگدیاں نیں۔ سورج دی پیدائش دی رات نوں سال دا آغاز کہیا جاندا اے۔ عیسائی کرسمس وی ایسے عقیدے نال جڑیا ہویا اے۔ ایتھے لفظ سرد ، دا مطلب اے، سال،’’بذات خود‘‘سر دا مطلب ، یعنی شیطان اُتے تے مازددی فتح تے تاریکی اُتے روشنی دی خوشخبری اے۔ ایس طرح پرانی روایت دے مطابق ایہہ شیطان اُتے فتح دی رات وی اے۔ تاریکی شیطان دی نمائندگی کردی سی تے چونکہ سال دی لمبی ترین رات وچ شیطانی ہنیرا لمبا ہوجاندا اے۔ ایس لئی ایہہ رات ایرانیاں لئی بدقسمت سی تے جدوں اوہ آئی تے اوہناں نے ہنیرے نوں ختم کرن لئی اگ روشن کیتی تے شیطان تے بدکاراں نوں نسا دتا۔

لوک اکٹھے ہوئے تے رات اِکٹھے لنگھی، اوہناں نے کھادا، پیتا، خوشیاں منائیاں، گلاں کیتیاں تے قصے پڑھے، تازہ پکیا ہویا پھل رکھیا گیا، تے خشک میوے میز اُتے رکھے گئے۔ یلدہ دے عیشائیہ نوں ’’میازد‘‘ کہیا جاندا سی تے ایس وچ تازہ تے خشک میوہ جات دے نال نال گری دار میوے یا نام نہاد زرتشتیاں دا ’’ورک‘‘ وی شامل سی جیہڑا ایس جشن تے دعوت دے لوازمات وچوں اک سی۔ ،’’اورمز‘‘ دی خصوصیات دے احترام وچ تے ’’مہر‘‘ یا سورج،قدیم ایران دی رسماں وچ، آتش گیر، عطر، سیزن دے میوے مسالا جات تے کھان پین دیاں شیواں تے مختلف کھانیاں دے نال مقدس کھانا وی دستر خوان دے طور تے پیش کیتا جاندا سی۔

یلدہ دی رات نوں سورج دیوتا، انصاف، عہد تے جنگ دی پیدائش دی رات وی کہیا جاندا سی۔ ایہناں دے بارے وچ دو وڈی روایتاں مشترک نیں۔ سب توں پہلے، مہر دی ایس رات، مترا یا جویں کہ’’اویستا‘‘تے ’’اچیمنید‘‘ بادشاہواں دی تحریراں وچ مذکور اے۔ ’’متھرا‘‘ دنیا وچ واپس آیا، اوہ جیہڑا ہندوستان تے ایران دے پرانے دیوتاواں وچوں اک اے، دن دے اوقات نوں طول دیندا اے تے ایس دے نتیجے وچ سورج دی بالادستی ظاہر ہوندی اے۔ مہر دا فرقہ زرتشت توں پہلے دے دور وچ متھر ایس دی عبادت اُتے مبنی اے تے ایہنوں یورپ وچ میتھر ازم وی کہیا جاندا اے۔

ایہہ وی عقیدہ اے کہ یلدہ دی رات اک نبی دی ولادت ہوندی اے جنہوں دو ڈولفن پانی توں باہر کڈیاں نیں کیوں جے مہر دی رسم دے مطابق پانی دی خاص اہمیت سی۔ دونواں روایتاں وچ یلدہ دی رات مہر دی پیدائش دی رات اے تے ایہہ مہر دی رسومات دی باقیات نیں جیہڑیاں مشرقی بحیرہ روم وچ پھیلیاں ہوئیاں نیں تے ایس دے آثار ویکھے جا سکدے نیں۔ بشمول پالمیرا(اردن) وچ مہر دے باقی ماندہ مندراں وچ موجود نیں۔ البتہ دور حاضر وچ ایران وچ ایس تہوار نوں خالصتاثقافتی طور تے منایا جاندا اے جس وچ اسلام دے صلہ رحمہ دے حکم نوں اک خاص اہمیت دتی جاندی اے جس وچ سارے بندے اپنے خاندان دے بزرگاں دے کول جمع ہوندے نیں تے ایہہ بزرگ دعاواں پڑھدے نیں، دیوان حافظ تے شاہنامہ فردوسی تے قصے کہانیاں پڑھ کے سناندے نیں۔

آذر بائیجان نے ایران دی پرانی تے قومی رسومات وچوں شب یلدا نوں جیہڑی 8000 سال پرانی اے، اپنے ناں توں رجسٹر کرن دی کوشش وی کیتی اے۔ افغانستان دی وزارت اطلاعات و ثقافت نے یونیسکو ولوں دنیا دے غیر محسوس ثقافتی ورثے دی لسٹ وچ افغانستان تے ایران دے وچکار مشترکہ طور تے یلدہ/چیلہ دی رات دے اندراج دا اعلان کیتا اے۔ سابق امریکی وزیر خارجہ مائیکل پومپیو نے 20 دسمبر 1997 نوں یلدا دی رات ایرانی عوام نوں مبارکباد دتی تے ایس موقعے اُتے نظامی‌گنجوی دی نظم انگریزی وچ شائع کیتی جس وچ فارسی دے شاعر نظامی‌گنجوی نے کہیا اے :’’مایوسی میں بہت امیدیں ہیں، رات کا خاتمہ سیاہ اور سفید ہے ‘‘

2009 وچ جاپانی صدر تے ایہناں دے نال آن والے وفد دے اعزاز وچ عشائیہ دتا گیا سی، عشائیہ دی میز نوں یلدا دی میز دے طور تے ترتیب دتا گیا ایس موقعے اُتے جاپانی وزیراعظم شنزوآبے نے یلدا اُتے ایرانی عوام نوں مبارکباد دتی تے کہیا کہ جاپانی وفد ایرانی روایات دا احترام کردا اے تے ایس توں پہلاں جاپان وچ یلدا جہیا پروگرام ہو چکیا اے جنہوں ’’توجی‘‘ کہیا جاندا اے تے لوک یوزو پھل ’’سنگترے وانگوں‘‘ جیہڑا کہ اک قسم دا کھٹا لیموں یا نارنجی اے نوں باتھ ٹب وچ پاندے نیں تے گھنٹیاں پانی وچ رہندے نیں۔ ایہہ پھل پانی نوں اک خوشگوار خوشبو دیندا اے تے ایہناں دا مننا اے کہ لوکاں نوں بیماریاں خاص طور تے نزلہ زکام توں بچاندا اے بدلدے ہوئے طرز زندگی دی وجہ نال ایہہ رواج اج دھندلا ہویا اے پر جاپان دے بیشتر علاقیاں وچ ہن وی مقبول اے۔

https://bhulekhatv.com/special-writings/28207

https://web.archive.org/web/20201113021446/http://parssea.org/?p=5214

یلدا" برگرفته از واژهٔ سریانی ܝܠܕܐ به ‌معنای زایش است مجله  میراث فرهنگی آریا در مقاله "یلدا آئینی به قدمت تاریخ"

تاریخ 30 آذر 1395 به قلم محمد عجم نوشته است : دیدگاه دیگری بر این باور است:" یلدا با دو واژه یل + دا پیوند دارد. یَل در زبان پارسی به چَم پهلوان ، بزرگ ، توانمندو نیرومند می‌باشد و "دا" به چم مادر است . دایه نیز پیوند با واژه دا" دارد. اینکه بین واژه یلدا و یل دا در پارسی پیوند وجود داشته باشد. مورد تردید است اما نیاز به پژوهشهای بیشتر دارد.

 و شب چله هم برای شب یلدا بکار می رود  از آن روست که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» نامیده‌اند.  ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است.  در آثارالباقیه بیرونی، از روز اول دی ماه، با عنوان «خور» نیز یاد شده‌است. در قانون مسعودی نسخهٔ موزه بریتانیا در لندن، «خُره روز» ثبت شده، اگرچه در برخی منابع دیگر «خرم روز» نامیده شده‌است.  چلّه، دو موقعیت گاه‌شمار در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است. واژهٔ چلّه برگرفته از چهل  و مخفف «چهله» و صرفاً نشان‌دهندهٔ گذشت یک دورهٔ زمانی معین (و نه الزاماً چهل روزه) است چهل علاوه بر عدد 40 به معنی مجموعه ، دسته و نشانه کثرت است . در ادبیات خراسان واژهٔ یلدا به ندرت به‌کار برده شده‌است بلکه در تمام ادوار تاریخی تا آنجا که اسناد شفاهی و مکتوب وجود دارد شب چله یا چله نشینی بکار رفته. در این شب طولانی آیین‌ها و مراسم‌های ویژه وجود داشته که شاید در سایر مناطق ایران کمتر مرسوم بوده‌است به آن شب چراغانی چله یا شب چراغ نیز می‌گفته‌اند. در قدیم از آنجا که هر میهمانی برای رفتن به شب نشینی، چراغی را همراه خود می‌برده‌است و به دلیل فراوانی چراغ‌ها عبارت چهل چراغ که نشانه کثرت است نیز بکار می‌بردند. انار و هندوانه در اکثر مناطق رایج بوده‌است اما در خراسان علاوه بر انار و خربزه بیشتر لبو یا چغندر پخته، شلغم پخته و پختیک (لبوی خشک شده)، برگه‌های خشک شده زردآلو و هلو … و شربت و شیرینی «کف» کفبیخ مرسوم بوده‌است. تهیهٔ شیرینی کف یا کفبیخ یکی از آیین‌های ضروری و واجب شب چله در منطقه جغرافیایی قهستان و خراسان قدیم است. کفبیخ یک نوع شیرینی یا شربت سنتی است. یکی از آیین‌های ویژه شب چله در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم «کف زدن» کفبیخ است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع مزبور را برای ساعت‌ها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید و این کار باید در محیط سرد صورت گیرد تا مایع مزبور کف و سپس سفت شود خشک شده آن مانند گز اصفهان می‌شود. کف آماده شده در پایان با مخلوط کردن شیره یا شکر آماده خوردن شده و پس از تزیین با مغز گردو و پسته برای پذیرایی مهمانان برده می‌شود. در این میان گروهی از جوانان در مراحل نخست کف زنی قبل از شیرین کردن کف‌ها مجاز هستند با پرتاب آن به سوی همدیگر و مالیدن کف به سر و صورت یکدیگر شادی و نشاط را به جمع مهمانان می‌افزایند.

یکی از سنتهای مهم برگزاری مراسم عروسی در ایام جشن‌های چله بوده‌است که سه روز طول می‌کشیده‌است مراسم سرحمومی در شب چله از آن جمله بوده‌است. سرحمومی مراسمی است که داماد در حمام عمومی مردانه و عروس در حمام زنانه طی مراسم با شکوهی به حمام می‌بردند و با رقص و پایکوبی و چوب بازی مراسم حنا بندان بعد از شستن و کیسه کشی داماد انجام می‌دادند و در مراسم حنا بندان آواز امشب حنا می‌بندیم… بر دست و پا می‌بندیم … را به صورت گروهی می‌خواندند؛ و در پایان لباس نو بر عروس و داماد و اقوام نزدیک آن‌ها می‌پوشانند که این مراسم گاهی تا سحر طول می‌کشید و مقدمه مراسم عروسی است که در بعد از ظهر روز بعد برگزار می. افراد دعوت شده در صحن حمام جمع می‌شدند اما جوانان و افراد غیر مدعو تا پایان مراسم در بیرون از حمام جمع می‌شدندو شوخی و بازی سیاه بازی و انتر بازی درمی‌آوردند .

 

اشعاری  در توصیف یلدا یا شب چله

*سعدی:

روز رویش چون برانداخت نقاب از سر زلف .  گویی از روز قیامت شب یلدا برخاست

*حافظ:

صحبت حکام ظلمت شب یلداست .  نور ز خورشید جوی تا که بر آید

*اوحدی مراغه‌ای:

شب هجرانت ای دلبر شب یلداست پنداری .  رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری

*سنایی:

به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی .  که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا

*سعدی:

باد آسایش، گیتی نزند بر دل ریش  .  صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود

*سعدی:

مهره مهر چو از حقه مینا بنمود  .  ماه من طلعت صبح از شب یلدا بنمود

* خواجوی کرمانی:

شب هجرانت ای دلبر، شب یلداست پنداری  .  رخت نوروز و دیدار تو عید ماست پنداری

*حافظ:

با زلف تو قصه ایست ما را مشکل  .  همچون شب یلدا به درازی مشهور

*عبید زاکانی:

شب یلداست هر تاری ز مویت، وین عجب کاری .  که من روزی نمی‌بینم، خود این شب‌های یلدا را

* سلمان ساوجی:

چه عجب گر دل من روز ندید .  .  .  زلف تو صد شب یلدا دارد

 *فیض کاشانی:

شام هجران تو تشریف به هرجا ببرد  .  در پس و پیش هزاران شب یلدا ببرد

*وحشی بافقی:

آبروی شمع را بیهوده نتوان ریختن.  .  صد شب یلداست در هر گوشهٔ زندان مرا

*عرفی شیرازی :

من از روز جزا واقف نبودم  .  شب یلدای هجران آفریدند

*فروغی بسطامی:

هست در سالی شبی ایام را یلدا ولیک.   کس نشان ندهد که ماهی را دو شب یلدا بود

 

*خواجوی کرمانی:

هنوز با همه دردم امید درمان است  .  که آخری بود آخر شبان یلدا را

*سعدی:

بر رخ تو کآفت جان من است  .  از شب یلدا سپه آورده‌ای!

اقبال لاهوری:

اشک خود بر خویش می‌ریزم چو شمع

با شب یلدا در آویزم چو شمع

(اقبال لاهوری)

چشم جان را سرمه‌اش اعمی‌کند

روز روشن را شب یلدا کند

  آیین‌های یَلدا یا شب چِلّه و ارتباط آن با کریسمس، دکتر محمد عجم مجله دریای پارس 1394

https://web.archive.org/web/20201113021446/http://parssea.org/?p=5214

 سخنرانی در دانشگاه فردوسی جشن یلدا یا شب چله بر جشن‌های مسیحی تاثیر داشته است. دکتر محمد عجم

https://web.archive.org/web/20201204163811/http://parssea.org/?p=8366

https://parssea.blogspot.com/

https://web.archive.org/web/20200707095455/http://parssea.org/?m=201712

 e: https://nation.com.pk/22-Dec-2021/shabe-yalda-an-important-event-in-iran-for-last-5000-years